Zirvenin ana teması “Parlayan Yıldız Kuzey Kıbrıs’ ın Fırsatları” olan zirve 3 ana oturumdan oluştu.
Kuzey Kıbrıs’ ın önde gelen şehirlerinin Belediye Başkanlarının, Kıbrıs Türk Ticaret Odası Başkanının, Kıbrıs Türk Sanayi Odası Başkanının, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Üniversitelerinden akademisyenlerin, ayrıca Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ dan gayrimenkul, inşaat ve bankacılık sektöründen çok önemli konuşmacıların katıldığı zirveye, Kuzey Kıbrıs iş dünyasından katılım sağlandı.
YAGA, KIBRIS TÜRK TİCARET ODASI, KIBRIS TÜRK SANAYİ ODASI, KIBRIS TÜRK İNŞAAT MÜTEAAHHİTLERİ BİRLİĞİ ve YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ tarafından desteklenen zirvenin Ana Sponsorları ise ERA GAYRİMENKUL TÜRKİYE, TSKB GAYRİMENKUL DEĞERLEME A.Ş, ALTINBAŞ HOLDİNG, AKACAN GROUP ve GOLD MARK ESTATES oldular. Sektörel bilgi sponsoru REIDIN.COM, sektörel dergi sponsoru GAYRİMENKUL TÜRKİYE, sektörel pazarlama sponsoru ZİNGAT, sektörel iletişim sponsorları ise; EMLAKDREAM.COM, EMLAKWEBTV ve REAL ESTATE NEWS TURKEY oldu.
Zirve sonunda çok önemli konuşmacıların yaptığı sunumlar ve öneriler çerçevesinde sonuç bildirgesi şu şekilde oluştu:
– Kuzey Kıbrıs’ da yatırımların önünün açılması için bürokrasinin azaltılması gerektiği
– Kuzey Kıbrıs’ da birleşme olmasa da katma değer yaratacak bir ekonomik seferberliğin başlatılması gerektiği
– Her şeyin birleşmeye endekslenmemesi, Kuzey Kıbrıs’ ın kendi oyununu oynamaya başlaması gerektiği
– Kuzey Kıbrıs’ da insan odaklı ekonomiye geçişin sağlanması için gerekli çalışmaların başlatılması ve bu konuların öncelikli kalkınma planı içerisine alınması gerektiği
– Kuzey Kıbrıs’ da 3 ve 5 yıllık kalkınma planlarının hızlı bir şekilde belirlenmesinin gerekliliği
– Ekonomik sinerjinin ve motivasyonun sağlanmasının gelişme ve sürdürülebilirlik açısından şart olduğu
– Turizm, eğitim ve sağlık sektörü dışında, inşaat ve gayrimenkul sektörünün Kuzey Kıbrıs’ ın gelişim modelinde yer alması için gerekli çalışmaların başlatılması gerektiği
– Turizm ve eğitim ciddi büyümede fakat halk açısından arzu edilen etki yapılamadığı.
– Annan çözüm dönemi inşaat ve gayrimenkul sektörün önemi anlaşıldı ve ekonomide ciddi hareketlilik yarattı. Sadece sanayi sektörü göz önüne alındığında, inşaat, metal işleme, imalat, pvc-alüminyum, madencilik, beton, mobilya vb. faaliyetlerinde bulun şirketlerde makine yatırımlarının arttığı görüldü. Bu ivmenin yeniden yakalanması gerektiği.
– Yerli kaynakların kullanımıyla, turizm, inşaat, ticaret, başta sanayi ve diğer sektörlerde büyüme olduğu.
– Yabancılara yapılan inşaat yatırımları inşaat sektörünün dolaylı etkileri mal ve hizmet sektörünün de büyümesinde etkili olduğu ve olmaya devam etmesi gerektiği.
– Yatırımların halka etkisinin artması için, yerel sektör kullanımının artması gerektiği,
– İmar planının acilen yapılması ve belirsizliklerin azaltılması gerektiği,
– KKTC nin refahı için en gerekli şey yatırım ve yabancı yatırımcılar olduğunun unutulmaması gerektiği.
– Hibe, yatırım teşviklerinin gelişmesi, başta TC’den olmak üzere ortaklıklar geliştirilmesi gerekliliği.
– Kobiler ve uluslar arası kurumlar arasında joint venture gibi ortaklıklar olması gerektiği
– Enerji, liman işletmeciliği vs kamu-özel ortaklıklarının devlet tarafından desteklenmesi ve teşvik edilmesi gerektiği.
– İmar planlarının hazırlanması kalkınma ve gelişmesinin sağlanması gerektiği.
– Girne ve İskele bölgeleri gayrimenkulde geri dönüşümü en hızlı olabilen bölgelerdir. Fakat yatırımların gerçek potansiyellerinin altında olması.
– Tüm prosedürlerin akışını düzenleyen yasa ve tüzükler olmalı ve gerekli düzenlemeler yapılması gerektiği.
– PWC’ ın yapmış olduğu Avrupa’ da gelişen trendler raporuna göre 2017 avrupa için iyi görünmemektedir. Bunu sebebi bu yıl içerisinde gelişen Brexit, ülke savaşları, terör saldırıları, Türkiye’ de 15 temmuz darbe girişimi rapora yansımıştır. Avrupa’ da para akışı ve kredi vermelerin azalacağı öngörülmektedir. Göç kaygısı Avrupa ve dünyada artış göstermektedir. Raporun da gösterdiği, eğer problem var ise insanlar o bölgelerden kaçma eğiliminde oldukları.
– 2030’a yönelik beklentiler, 2 başlık altında olacaktır. Teknolojik değişiklikler ve sosyal değişiklikler. Bu değişikliklere adapte olmalıyız. KKTC’de değişime yönelik ivmenin hızlı yakalanması gerektiği.
– Yatırımlar önünde tek engel biziz. Yatırımlar önündeki tüm bürokrasi ve engellerin kaldırılması gerektiği.
– KKTC eğitim sektöründe güneyden çok daha önde olduğu ve sürdürülebilir şekilde devam etmesi gerektiği.
– Gayrimenkule yapılan yatırımlarda 9 yıl içerisinde geri dönüşüm mümkündür ve yapılan yatırımların değerleri gitgide arttığı.
– Bankacılık sektöründe gayrimenkul yatırımlarını destek için açılımlar yapılması gerektiği.
– İnşaat denetimi olmaması, bankaların yeni projelere kefil olmamalarına rağmen, gayrimenkul yine de yok satması.
– Suriye de ki savaş durumu, 15 Temmuz olayları her ne kadar kötü olaylar olsa da, Kıbrıs için fırsat kapılarının açıldığı.
– Yabancıların 1 den fazla konut alamama kuralı düzenlenmeli kota engeli konulmaması gerektiği.
– KKTC de yatırımcıları kaçıran bir düzen olduğu.
– Kamuyu daraltma, özel sektör yatırımlarına ve bunların sürdürülebilir olmalarına ihtiyaç olduğu.
– Vergisel ve hukuksal gelişmelerin gerçekleştirilmesi gerektiği.
– KKTC de trend yatırımlar sağlık, eğitim,öğrenci yurtlarıdır. Avrupa’ da yaşlı bir nüfus vardır. Yaşlı bakım evleri yatırımları ve turistik olarak Avrupalıların KKTC ye çekilebileceği.
– Gayrimenkul değerleme de yazılım veri seti hazırlanması ve şeffaflık çok önemlidir.
– Değerlendirmecilerin yaşadıkları en büyük sorun veri yetersizliğidir. KKTC de böyle bir çalışmanın yapılması gerektiği.
– KKTC de turizm ve üniversite yatırımları ön planda görülmektedir. Nüfusun %30 u öğrencidir. Gençlere yönelik aktivite merkezleri ve gençlere yönelik yatırımlar yapılması gerektiği.
– Yatırımları teşvik edecek yasa tasarıları komisyonlarda çıkmayı bekliyor, fakat hızlandırılması gerektiği.
– KKTC doğası, tarihi, yatırımların amortisman süresinin çok kısa olması açısından eşsiz olduğu ve bunun ortaya daha çok çıkarılması gerektiği.
– Güven ön planda tutulmalıdır. Yatırımcıların KKTC yatırım ortamına güvenmesi gerektiği.
– KKTC de gayrimenkul danışmanlık mesleği yavaş yavaş profesyonelleşmektedir, fakat bu tarz işleri yapanların %80’i emlakçılar birliğine üye olmadığı.
– Emlakçılık için lisan ve eğitime ihtiyaç vardır. Lisanssız danışmanlık alınıyorsa birtakım problemlerle karşılaşma olasılığı olduğu.
– Vergi kaçakları azaltılmalı, yatırımcıları kaçıracak mevzuat eksiklikleri iyileştirilmeli ve imar değişiklikleri gerekliliği.
– Yabancılara en fazla 1 konut kota için düzenleme en azından TC vatandaşları için yapılması gerektiği.
– İş yapılabilirlik ve yasal altyapı geliştirilmesi gerektiği.
– Hükümetlerin belli başlı sorumlulukları vardır. Bürokrasisi, organların nasıl yönetildiği, ekonomik açıdan cezb edici olması gerektiği.
– Dünya bankasının yaptığı araştırma sonucunda 190 ülkede KKTC 109. Sırada olduğu ve bu şekilde KKTC nin iş yapılabilirlik ve yatırımlar açısından zayıf olduğu.
– Güzelyurt Belediyesinin yatırımcıları bekleyen ve yatırımcıların önünü açmak için çaba gösterdiği
– Birleşme olsa da olmasa da Güzelyurt un gelişimini sürdüreceği.
– 2010 yılında çok katlı binalara verilen izinlerin ardından özellikle son 3 yıl içinde kentte; otel, üniversite, okul ve hastane sayılarının çoğalması, nüfusun hızla artmasına neden olarak Girne’ de gayrimenkul ve yatırıma olan talebi arttırdığı.
– Girne’de okulların kapasitesini artırması, yeni özel okulun hizmete girmesi ve milli eğitim bakanlığına bağlı 21 okulda da öğrenci sayısının yükselmesi nüfusun arttığını gösterdiği.
– Okul ve öğrenci sayısının artmasına paralel olarak kentte yapılan yurt, lojman ve misafirhane sayısının da arttığı.
– Girne belediyesi nüfus artışının getirdiği sorunlarla mücadele etmek için çözüm olarak Girne trafik ulaşım master planını hazırladı ve Çatalköy Belediyesiyle birlikte Girne imar planını hazırlanmaya başlandığı.
– KKTC’ nin bir inovasyon ve AR-GE ülkesi olması için hiçbir engelin olmadığı.
İnsan odaklı bir ekonomik kalkınmanın inovasyonu veya AR-GE sürecini geliştireceği.
– KKTC de proje yönetimine önem verilmesi gerektiği ve bu şekilde projelerin zamanında ve kaliteli bir şekilde bitirileceği.
– Kuzey Kıbrıs’ta Eko-Agro turizm, yüksek katma değerli tarım ve niş yatırımın etkinliğinin arttırılması gerektiği.
– Özellikli, Niş Yatırım, Yüksek Katma Değerli Tarım ve Gıda İşleme (Tarımsal imalat): Tarım sektörünün rekabet edebilirliğini artırmak için yüksek katma değerli ve yüksek piyasa talebi olan narenciye ürününe ilave olarak alternatif ürünlerin geliştirilmesi gerektiği.
– Tarım sektörünün niş yatırımlarla katma değeri yüksek bir sektör olarak geliştirilebileceği. Hellim, Verigo üzümü, nar, kapari, zeytinyağı, narenciye balı, harup ve baharatlar Kuzey Kıbrıs’ın sunabileceği bazı özellikli tarım ürünleri olduğu.
– KKTC de tarımsal turizmin arz potansiyelinin yüksek olduğu yörelerde hem turizm eğitimi programlarına hem de yöre halkına yönelik eğitim programlarına Türk kültürü ve tarihi, halkla ilişkiler, turizm, tanıtma ve yabancı dil gibi alanlara da yeterli düzeyde yer verilmesi gerektiği.
– Sanayi, turizm ve eğitim alanlarında 25 projeye teşvik belgesi verildiği.
– 2014 yılının ilk 6 ayında bu rakam 9 idi, 2015 yılının ilk 6 ayında ise 30’a yükselmiştir.
– 2016 yılının ilk 6 ayındaki 25 projenin 15 tanesi özellikle yurt yatırımlarına yönelik eğitim, 6 tanesi sanayi ve 4 tanesi de turizm sektöründeki projeler olduğu.
– Yatırım indirimi; teşvik belgesi almayan yatırımlarda % 50 yatırım indirimi uygulanırken, teşvik belgeli yatırımlar İskele ve Güzelyurt ilçelerinde % 200, Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne’de ise % 100 yatırım indirimi uygulanmaktadır. İthal edilecek veya yerli üretimi bulunan inşaat malzemesi, demirbaş, mefruşat, makine teçhizatta gümrük ve fon muafiyeti ve ayrıca % 0 KDV oranı uygulanmakta, bina ve inşaat ruhsatından ise muafiyet sağladığı. ”
– KKTC nin bir yatırım stratejisi olması gerekliliği.
– Ancak bu desteklenen sektörlerin yan sanayileri desteklenmezse, sanayilerin istenilen büyümeyi gösteremeyeceği.
– Altyapı; yollar, kaldırımlar, bisiklet yolları, temiz ve güzel bir çevre, estetik, bakım, trafik konuları yukarıdaki sektörleri tamamlayıcı konular olduğu.
– Kültür, sanat, müzeler, hediyelik eşya, anı malları olmadan turizm sektörünün düşünülemeyeceği.
