Tüm dünyayı olduğu gibi ülkemizi de etkisi altına alan COVID-19 salgını ile karşı karşıya olduğumuz bu günlerde uluslararası olarak ticari gayrimenkullerde yatırım danışmanlığı yapan Cushman & Wakefield olarak bu süreçte yatırımcıları bilgilendirebilmek adına COVID-19’un Türkiye Gayrimenkul Pazarına Etkileri’ni yatırımcı ve kullanıcı açısından değerlendirerek bir rapor halinde yayınladı.
Ana başlıklarıyla birlikte yayınlanan raporda şu hususlar belirtildi:
EKONOMİK GÖRÜNÜM
- Mart sonunda yayınlanan verilere göre Oxford Economics, Türkiye’nin 2020 büyüme tahminini %2.8’den %1.7’ye çekerken, 2021 büyüme tahmini %4.7 olarak gerçekleşmiştir.
- 2020’de Türkiye için %3 büyüme öngören Moody’s, küresel salgın nedeniyle tahminini %1.4 küçülme olarak değiştirdi. 2021’de ise %0.8’lik bir büyüme öngörmüştür.
- Fitch Ratings ise Türkiye’de bu yılın üçüncü çeyreğinden itibaren büyümenin artarak 2020’de %0.8’lik bir büyümenin kaydedileceğini, 2021 yılında ise bu oranın %4.5’e ulaşılmasının beklendiği belirtti.
- Oxford Economics tahminlerine göre, COVID-19 salgını sonrası döviz kurundaki dalgalanmalar önümüzdeki dönemlerde 2018’den bu yana görülen en yüksek seviyelerine çıkacaktır.
- Düşen enerji ve petrol fiyatları, yıl sonu enflasyonunda düşüş meydana getirmesi beklenmektedir.
OFİS PAZARI
COVID-19 salgını sonrası uzun vadede uzaktan çalışmanın veya çalışan sağılığına ve
güvenliğine odaklanan esnek ofis alanları dahil olmak üzere iş yeri optimizasyonuna yönelik
stratejilerin yoğun olarak gündeme gelmesi ofis pazarındaki yaşanacak en büyük etkilerden
olacaktır.
Yatırımcılar
- Kiralama işlemleri kısa dönemde etkilenmemiştir. Bununla birlikte, devam eden işlemler ilerlemesini sürdürmektedir.
- İnşaatı devam eden önemli geliştirme faaliyeti İstanbul Finans Merkezi’nde halihazırda herhangi bir iptal kararı alınmamıştır. Öte yandan Avrupa Yakası’nda devam eden bazı projelerden inşaatı geçici süreyle durdurma kararı gelmiştir.
- Mal sahiplerinin, kullanıcılarını korumaya yönelik kirasız dönem ve teşvikler konusunda daha yapıcı bir eğilim içinde olmaları beklenmektedir.
- Esnek ofis ve ortak kullanımlı alanlar, ofis binalarında ve projelerinde oldukça önem arz eden bir unsur olacaktır.
- Akıllı binaların daha az temasa yer veren teknolojik çözümlere ağırlık vermesi, bilgi işlem ve otomasyon adına daha hızlı çözümler sunması zorunlu hale gelecektir.
Kullanıcılar
- Halihazırda kiralama görüşmeleri devam ederken, çoğu şirket uzaktan çalışmaya adapte olmaya odaklandıkça kiralama işlemlerinde görülen reaksiyon kısa dönemde yavaşlayacaktır.
- Kullanıcıların kısa dönem kiralama işlemlerine olan ilgisinin artacağı öngörülmektedir.
- Ön kiralama faaliyetleri halihazırda bulunmamaktadır.
- Esnek ofis alanlarına olan talebin ivme kazanması beklenirken, paylaşımlı ofis alanlarına bu süreç içinde değerlendirilecektir.
- Kullanıcılar, iş yeri optimizasyonuna yönelik stratejilerle kullanacakları çalışma alanlarında daha etkin çözümlere gitmeyi isteyeceklerdir.
PERAKENDE PAZARI
COVID-19 salgının en çok etkilediği sektörlerden biri hiç kuşkusuz perakende pazarı olmuştur. Fiziksel perakende, fiilen kapanan alışveriş merkezleri ile mağazalarla halihazırda zorlu bir ekonomik sürece girerken, gelişmesi hızla devam eden e-ticaret karşısında önümüzdeki dönemlerde getireceği dijital dünyaya uygun müşteri odaklı çok kanallı perakende çözümlerinin hız kazanması gerekmektedir.
Yatırımcılar
- Alışveriş merkezi sahipleri üzerinde, mücbir sebepten ötürü kapalı durumda olan mağazalardan kira alınmamasına yönelik başta Birleşmiş Markalar Derneği’nin kiracılara verdiği destek olmak üzere önemli bir baskı oluşmaktadır.
- Birincil alışveriş merkezleri dahil olmak üzere, bazı yatırımcılar Nisan ayı için kira almayacaklardır.
- Salgın öncesi dönemde yavaşlayarak da olsa sürekliliğini devam ettiren alışveriş merkezi perakende arzının geçtiğimiz yıla kıyasla yılın ilk yarısında azalma göstermesi beklenmektedir.
- Alışveriş merkezi geliştiricilerinin, sosyal mesafelere verilen önemin uzun vadeli olması durumunda açık ve sosyal alanlara göstereceği ilgi artacaktır.
- Perakende cirolarında, ekonomik sıkıntılar ile yaşanacak olumsuz gelişmeler kısa vadede düşüşe sebebiyet vereceği gibi, COVID-19 salgını öncesinde cirolarda gerçekleşen hareketliliğin tekrar yakalanması uzun vadeli olacaktır.
Kullanıcılar
- Süpermarket ve eczane gibi zorunlu ihtiyaç dışında hem alışveriş merkezlerinde hem alışveriş caddelerinde fiilen kapanan mağazaların etkisiyle yılın ilk çeyreğinin sonuna denk gelen dönemle başlayarak perakendeci faaliyetleri geçici süreyle durmuştur.
- Çoğu yerli ve yabancı kullanıcının özellikle İstanbul alışveriş caddelerinde planladıkları yatırımlar ise duraksama gösterecektir.
- Salgın sonrası, perakende cirolarının tekrar yükselişe geçmesi adına perakendecilerin hem alışveriş merkezlerinde hem de alışveriş caddelerinde sosyal içeriği güçlü yeni dönüşümlere uygun geliştirmelerde bulunmalıdırlar.
- Online perakendecilik özellikle hızlı tüketim sektöründe kısa dönemde hızlı bir ivme kazanırken, e-ticaret hizmeti sunan büyük mağaza perakende alanlarının giderek güçlenmesini sağlayacaktır.
SANAYİ ve LOJİSTİK PAZARI
COVID-19 salgınının sanayi ve lojistik pazarına yarattığı etki ise tedarik zinciri ve özellikle diğer sanayi alanlarına göre üretim akışında duraksama yaşanan otomotiv ve ilişkili yan sanayi sektöründe olmuştur.
Yatırımcılar
- Kiralama ve satın alma faaliyetleri olumsuz yönde etkilenmemiştir. Özellikle süpermarket kullanıcılarının talebi karşılığında kiralama işlemlerinde beklenen ivme devamlılığını koruyacaktır.
- Kira indirim veya kiralama faaliyetlerinde iptal talebi henüz ulaşmamıştır.
- E-ticaretin salgın sürecine paralel olarak giderek büyüyecek olması da son kilometre lojistiğinin (last mile logistics) yaratacağı depo ihtiyacından kaynaklı uzun süredir düşük tempoda seyreden geliştirme faaliyetlerini tekrar canlandırabilir.
- Üretim tesislerinde görülen ilk negatif tablo otomotiv ve yan sanayi sektöründe görülmüş olsa da, yılın ikinci yarısında toparlanma kaydedilecektir.
- Çin’den başlayan tedarik zincirindeki duraksamalar, toparlanma eğrisine girerken Avrupa’nın da aynı şekilde düzelmeye başlayacak olması bölgede lojistik üssü olması beklenen Türkiye’de sanayi ve lojistik pazarında gelişim, ülkenin maliyet ve stratejik konumu yönüyle avantaj sağlaması ile de görülecektir.
Kullanıcılar
- Kullanıcı talebi sürekliliğini korumaya devam etmiştir.
- Lojistik pazarında kısa dönem tedarik ihtiyaçlarına karşılamak adına ek depo alanlarında kiralama faaliyetleri kısa süreli hız kazanmıştır.
- Uluslararası büyük e-ticaret firmaları ve online perakendecilikte gelişmekte olan yerli firmalar, hızlı tedarik konusunda sıkıntı çekmemek adına tetikte olmalıdırlar.
- Kiracı lehine olan ortamın mevcut salgınla beraber orta vadede devam etmesi beklenmektedir.
