Dünya tarihinin en büyük gezginlerinden Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde Ayasofya’nın yapımını “3 bin usta, 37 bin işçi çalıştı. Mimarbaşı İğnados’un nezaretinde yapımı 40 sene sürdü. Dünyanın yedi ikliminden renk renk iri mermerler gemilerle taşındı, sanatkarlar eliyle düzeltildi” diye anlatırken ilginç detaylardan da bahsediyor.
Gazi Mehmet Han’ın eski mabedi temizleyip, amberler yakıp, mihrap, minber, mahfil ve minare ile cennet görünüşlü bir cami haline getirdiğini belirten Evliya Çelebi, fetihten sonraki Ayasofya’daki ilk cumadan da bahsederek Akşemsettin’in Sultan Fatih’in koluna girip minbere çıkardığını, “Alemlerin Rabbine Hamdolsun” deyince gazilerden büyük bir sevinç feryadı koptuğunu belirtiyor.
Ayasofya’nın kubbesine hayranlığını da “Halis kurşunla örtülü muazzam bir kubbe” şeklinde niteleyen Evliya Çelebi, böyle bir kubbenin ne daha önce, ne de daha sonra yapılamadığını söylüyor.
Notlarında Ayasofya Camii’nde 361 kapı olduğunu aktaran Evliya Çelebi, bunların da tılsımlı olduğunu belirterek “Kıble tarafın orta kapısının tahtalarının Hazreti Nuh’un Cudi Dağı’ndaki gemisinin enkazından olduğu söylenmektedir” diyor.
Evliya Çelebi’nin notları arasında orta kıble kapısı üzerindeki pirinçten sandıkta, Kraliçe Sofya’nın cesedinin mumya olarak durduğu da yer alıyor.
