Fikirtepe Kentsel Gelişim Alanı, Fikirtepe, Dumlupınar, Merdivenköy ve Eğitim mahallelerinde fiziksel, sosyal çevreyi iyileştirerek yaşam koşullarını sağlıklı hale getirmek amacıyla mevcut yapının ihtiyaçlara cevap vermekte yetersiz kaldığı ve yapılaşma sorunlarının ileri derecede yaşandığı için bölgede, problemlere çözüm üretmek ve mekansal gelişme için yöntem geliştirmek üzere 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planında “Özel Proje Alanı” olarak planlanan Fikirtepe Mahallesi ve Çevresinde 26.03.2008 gün ve 172765 sayılı Başkanlık Oluru ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı çalışması başlanmıştır. 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planının ilke ve prensipleri doğrultusunda, 1/1000 ölçekli Fikirtepe ve Çevresi Uygulama İmar Planı İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi’nin kararı ile tadilen uygun bulunmuş ve imar planı değişikliği 22.02.2011 tarihinde Büyükşehir Belediye Başkanı tarafından onaylanmıştır.
1/1000 ölçekli Fikirtepe ve Çevresi Uygulama İmar Planına askı sürecinde yapılan itirazlar sonunda plan 3 kez tadilat geçirmiştir; 08.03.2011 ve 08.04.2011 tarihleri arasında Büyükşehir Belediyesi Harita Müdürlüğünce askıya çıkarılan plana ilişkin söz konusu itirazlar kapsamında Meclis kararı ile gerçekleştirilen değişiklikler İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı tarafından 17.01.2012 tarihinde onaylanmış olup ilgili yasa gereği 20.03.2012-20.04.2012 tarihleri arasında askıya çıkartılmıştır.
20.03.2012 ve 20.04.2011 tarihleri arasında Büyükşehir Belediyesi Harita Müdürlüğünce askıya çıkarılan plana ilişkin söz konusu itirazlar kapsamında meclis kararı ile gerçekleştirilen değişiklikler İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı tarafından 10.09.2012 tarihinde onaylanmış olup ilgili yasa gereği 28.09.2012-30.10.2012 tarihleri arasında askıya çıkartılmıştır. 28.09.2012 ve 30.10.2012 tarihleri arasında Büyükşehir Belediyesi Harita Müdürlüğünce askıya çıkarılan plana ilişkin söz konusu itirazlar kapsamında meclis kararı ile gerçekleştirilen değişiklikler İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı tarafından 28.11.2012 tarihinde onaylanmış olup 11.01.2013-11.02.2013 tarihleri arasında askıya çıkarılmıştır.
17.01.2012 tarihli Uygulama İmar planının iptal edilmesinin ardından 28.11.2012 tarihinde Bakanlık oluru ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar planı İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı tarafından onaylanmıştır.
28.11.2012 tasdik tarihli planın askı sürecinden hemen sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca, Kadıköy İlçesi Fikirtepe ve Dumlupınar Mahalleleri ile Eğitim ve Merdivenköy Mahallelerinin bir kısmını kapsayan yaklaşık 134 ha. lık alan olası afet riskini bertaraf etmek amacıyla 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkındaki Kanunun 2. Maddesine göre 09.05.2013 tarih ve 2013/4749 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile “Riskli Alan” ilan edilmiş ve 31.05.2013 tarih ve 28663 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
6306 sayılı Kanun’un 6. Maddesi “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı riskli alanlardaki ve rezerv konut alanlarındaki uygulamalarda faydalanılmak üzere; her tür ve ölçekteki planlama işlemlerine esas teşkil edecek standartları belirlemeye ve gerek görülmesi halinde bu standartları plan kararı ile tayin etmeye ve özel standartlar ihtiva eden planlar yapmaya, onaylamaya ve kent tasarımları hazırlamaya yetkilidir.” hükmü gereğince “1/1000 ölçekli Fikirtepe ve Çevresi Uygulama İmar Planı” çalışmalarına başlanmıştır.
Bu çerçevede; 02.08.2013 tarihinde Bakanlık oluru ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar planı ve 1/5000 ölçekli Nazım İmar planı onaylanmıştır.
02.08.2013 onaylı Fikirtepe ve Çevresi 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planına ve 1/5000 ölçekli Nazım İmar planına yapılan itirazlar neticesinde İstanbul 6. İdare Mahkemesi’nin 2019/1041 Esas ve 2019/1764 sayılı kararı ile,
“…Sağlıksız sosyo-ekonomik ve fiziksel koşulları bertaraf etme amacıyla hem de afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi kapsamında yapılan 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planında öngörülen yoğunluk değerleri bağlamında planlama alanının yaşam kalitesinin yükseltilmesi üst hedefinin söz konusu planda öngörülen yoğunluk değerleri ile nasıl sağlanacağına dair nitelikli bir stratejinin bulunmadığı, 1/5000 ölçekli planda tarifsiz bırakılan donatı alanlarının tür, konum ve büyüklüklerinin 1/1000 ölçekli planda da belirsizliğini koruduğu ve kentsel tasarım veya mimari avan projelere bırakıldığı, dava konusu 1/1000 ölçekli uygulama imar planında planlama alanındaki emsal değerlerinin 27 nolu plan notu ile tarif edildiği, ancak tarif edilen kademeli emsal değerlerinin sonucunda parsel birleşmelerinin gerçekleşme durumuna göre değişkenlik gösterebilecek toplam konut inşaat alanı büyüklüğünün de belirsiz kaldığı (…)% 25 kesintiye uğrayacağı belli olan yapı adaları için ne /1000 ölçekli ne de 1/5000 ölçekli plan paftalarında planlama alanında öngörülen donatı alanlarının konumu ve türüne neden karar üretemediği hususunun anlaşılamadığı…” ve “(…)planlarda yoğunluk ve donatı alanlarına ilişkin belirsizlikler bulunduğu, bu haliyle bütüncül bir yaklaşımla hazırlanmadığı, yapı adası ölçeğinde belirsiz yoğunluk ve donan kararlan ürettiği. şehircilik ilkelerine, planlama esaslarına ve hukuka uygun bulunmadığı sonucuna varılmıştır.” Gerekçesiyle 16.07.2019 tarihinde İPTAL edilmiştir.
Sonrasında bu alana ilişkin olarak hazırlanan planlardan olan 27.01.2014 tarihli ve 21485 sayılı Bakanlık oluru uyarınca onaylanan 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı değişikliğine ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı değişikliğine yapılan itirazlar kapsamında hazırlanan 23.06.2014 tarihli Bakanlık oluru ile 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı Değişikliği ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı değişikliği onaylanmıştır. Ardından tekrar itirazlar kapsamında aynı ölçeklere ilişkin 03.11.2014 tasdik tarihli Bakanlık oluru ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar planı değişikliği yapılmıştır.
İmar planı hükümleri doğrultusunda İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nce Kentsel Tasarım Projesi hazırlanmış ve bu proje 19.01.2016 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığınca onaylanmıştır. Onaylanan Kentsel Tasarım Projesi ile, farklı büyüklüklerde 83 sosyal açık ve yeşil alanın yer alacağı bölgede, kültürel aktiviteler için 6 sosyal tesis alanı, 6 kültürel tesis alanı, 15 dini tesis alanı, 5 sağlık tesis alanı, 2 teknik altyapı alanı, 6 kreş, 8 ilkokul, 4 ortaokul, 2 lise planlanmıştır.
Bu planları takiben yine Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 28.12.2016 sayılı ve 21249 tarihli yazısı ile; İstanbul İli, Fikirtepe ve Dumlupınar Mahalleleri ile Eğitim ve Merdivenköy Mahallelerinin bir kısmını kapsayan “Riskli Alan”a ilişkin olarak 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı değişikliği Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca onaylanarak 30.12.2016-28.01.2017 tarihleri arasında askıya çıkarılmıştır. Bu plan değişikliğinde, planların açıklama raporunda belirtildiği üzere “Uygulama sürecinin daha sağlıklı ve hızlı gerçekleşebilmesi için yetkiler Çevre ve Şehircilik Bakanlığına alınmıştır. Bu nedenle İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkilerinin bulunduğu 8. Ve 10. Plan notu revize edilerek Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak düzenlenmiştir.” şeklindeki gerekçe ile değişikliğe gidilmiş, planlama alanının tüm uygulamaları İstanbul Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne verilmiştir.
08.09.2017 tarihinde Bakanlık oluru ile 1/1000 ölçekli Uygulama imar planı ve 1/5000 ölçekli Nazım İmar planı onaylanmıştır. Planın askı sürecinde yapılan itirazlar sonucunda Fikirtepe riskli alanı ve çevresinde en son plan değişikliği ile 26.12.2017 tarihli 1/1000 ölçekli Uygulama İmar planı ve 1/5000 ölçekli Nazım İmar planı değişikliği Bakanlık tarafınca onanmıştır.
2017 onaylı 1/1000 ölçekli Fikirtepe ve çevresi Uygulama İmar planı değişikliği plan yapım raporunda şu şekilde ele alınmıştır; “İstanbul ili, Kadıköy ilçesi, Fikirtepe Mahallesi’nde bulunan Kasrı Ali Caddesinin bir kısmı ve Şirin Yuva sokağın tamamında mevcut durumda bulunan 12 metre olan yol genişlikleri gelecek olan düzenlemelerle birlikte nüfus yoğunluğunun artması göz önüne alınarak 15 metre olarak yeniden düzenlenmiştir. Plan değişikliği Fikirtepe plan sınırı dahilinde yapılmıştır. Yapılacak plan değişikliği ile 15 metre olarak planlanan yol 3038 ada 10 parselde bulunan Hacı Mustafa Tatman Aile Sağlığı Merkezi sınırına da girmektedir.” Bu plan notu bu bölgeye ait yapılan son 1/5000 ölçekli Nazım İmar planının yapılmasına gerekçe gösterilen plan notunu içermektedir.
16.07.2019 tarihinde ise yukarıda da bahsedildiği üzere 02.08.2013 onay tarihli 1/1000 ölçekli Uygulama imar planı ve 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı İstanbul 6.İdare Mahkemesi tarafından şehircilik ilkeleri, planlama esasları ve teknikleri ile kamu yararı gözetilmesi açısından uygun olmadığı gerekçeleriyle iptal edilmiş ve söz konusu Fikirtepe riskli alanı ve çevresi plansız kalmıştır.
26.02.2021 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yazısı ile 25.02.2021 tarihli Fikirtepe Riskli Alanı ve çevresinin 1. Etabına ilişkin 1/1000 ölçekli Uygulama İmar planı ve 1/5000 ölçekli Nazım İmar planının askıya çıkarıldığı bildirildi. Yeni plan gerekçesi olarak müteahhit ve mülk sahibi üzerinden yürütülen kentsel dönüşüm çalışmalarının birtakım aksama ve çözümsüzlükler, fiziksel ve sosyal çevrede niteliksiz konut ve donatı alanlarının gelişimi, bazı alt bölgelerde tıkanma yaşanması, oluşmuş mağduriyetlerin giderilerek daha sağlıklı bir kent dokusu oluşturulması gösteriliyor. Yeni planda konut ve ticaret alanlarında daha önce alınan ruhsatların geçerli olacağı, mevcut iskan edilebilir alanın arttırılamayacağı belirtiliyor.
Birinci etap için planda nüfus 32 bin 387 kişi olarak hesaplandı. Her yapı adası için ayrı ayrı belirlenen emsale göre toplam yaklaşık 2 milyon 313 bin metrekare inşaat yapılacağı belirtildi. Plana göre alanın yüzde 49’u ticaret, konut+ticaret alanına ayrıldı. Bakanlıktan yapılan açıklamada, ikinci ve üçüncü etaplara ilişkin yeni plan notları için çalışmaların da sürdüğü belirtildi. Donatı alanı, yani imar planı kararı ile kamu kullanımına ayrılan yol, yeşil alan, okul, karakol, ibadet yeri, sağlık tesisi gibi alanlar için ayrılan alan ise 453 bin metrekare olacağına değinildi.
Sonuç
Fikirtepe bölgesinde kentsel dönüşüm çalışmalarının başından itibaren bölgede yapılan imar planları ve projeler birçok revizyondan geçmiş ve sürecin denetiminde aksaklıklar meydana gelmiştir. Son 10 yılda Fikirtepe bölgesinde 11 kez imar planı değişikliği gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, kentsel dönüşüm projeleri kentin estetik dokusu ve mimarisiyle örtüşen, sosyal, ekonomik ve toplumsal gelişmenin önünü açacak şekilde kentsel fonksiyon planları tasarlanarak uygulanmalıdır. İnsanların mutluluğu, şehir fonksiyonları ve kamu yararı gözetilerek hazırlanan imar planları doğrultusunda daha sağlıklı bir kentsel dönüşüm süreci geçirilebilecektir.
Kaynak: Gayrimenkul Hukuku Uzmanı Avukat Elifnaz Özer
