Konut kiralarının geldiği yüksek seviyenin, ücretler üzerindeki yükünü hafifletmek için kurumlara yeniden lojman yapılması önerileri var. Gayrimenkul sektör temsilcileri ise, bu uygulamanın çok kısıtlı bir kitleye fayda sağlayacağını; alt gelir grubuna ulaşmak için kamu-özel işbirliğine dikkat çekiyorlar.
Konut kiralarının ulaştığı seviye, hanehalkı gelirinin önemli bir kısmını oluşturuyor. Ayrıca yüksek oranlar, enflasyon üzerinde de baskı oluşturuyor. Geçtiğimiz haftalarda Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran da kiraların çalışanlar üzerinde önemli bir yük olduğuna dikkat çekerken, “Kurumların lojman geleneğine geri dönmesi ücretler konusundaki sıkıntıya nefes aldırabilir” ifadesini kullandı.
Milliyet’ten Duygu Erdoğan’ın haberine göre Lojmanların yeniden gündeme alınmasının kurumlar ve büyük şirketler başta olmak üzere kısıtlı bir kesim için yarar sağlayacağını belirten sektör uzmanları, daha geniş kitleye erişim sağlanması için devletin arsa teşviki ile alt gelir grubuna yönelik üretimi desteklemesini öneriyor.
Konut kira bedellerinde artış hızı yavaşlamasına rağmen yüksek seyreden oranlar Türkiye genelinde ortalama kira fiyatını 20 bin lira seviyesine getirdi. Büyük veri analizi ve yapay zekâ teknolojisiyle gayrimenkul değerleme imkânı sunan Endeksa’nın verilerine göre, eylül ayında kiralık konut fiyatları yıllık bazda yüzde 46, aylık bazda ise yüzde 1 artış gösterdi. Enflasyondan arındırılan değerler ise geçen yıla göre yüzde 3 reel düşüş gösteriyor.
Kiracılık ikiye katlandı
Mevcut dönemde lojman üretiminin kısıtlı bir kesimini ihtiyacını karşılamaya yönelik olabileceğini belirten Konut Geliştiricileri ve Yatırımcıları Derneği (KONUTDER) Başkanı Ramadan Kumova, sorunu temelinden çözüp, geniş kitleye yaymak gerektiğini söyledi. Kumova, “2007’den bu yana son 16 yılın rakamlarına bakacak olursak dar gelirlinin ev sahibi olma oranı yüzde 61’den yüzde 48’e geriledi. Öte yandan ev sahibi olamayan dar gelirlinin kiraya geçtiğini görüyoruz. 2007’de dar gelirli her 100 kişiden 18’i kirada otururken bu sayı 2023 yılında neredeyse ikiye katlanarak 34,7’ye çıkıyor. Rakamlar böyle olunca da kiralık konut piyasası enflasyonu enflasyon da tekrardan kiraları etkileyerek bir kısır döngü oluşturuyor. Bu tablonun en temel çözümü lojmandan ziyade arsa maliyetlerini aşağıya çekecek uygulamaların hayata geçirilmesi olacaktır” dedi.
‘Fiyat yüzde 54 düşebilir’
Dar ve orta gelir grupları için yeteri kadar konut üretilememesinin temel nedeni olarak arsa maliyetlerinin yüksekliğini gösteren Kumova, “Bu gelir grupları için konut üretiminin yükü TOKİ’ye yüklenmiştir. Kamunun geliştireceği arsalar üzerinde özel sektörün imalat sürecinin tüm aşamalarını TOKİ kontrolü ve onayı ile yapabilir ve satış fiyatları da TOKİ ile geliştirici firma tarafından beraberce belirlenerek toplumun alt gelir gruplarına daha rahat konut üretebilir. Bu model üzerinden bir örnek vermek gerekirse; geliştirilen arsalar yüzde 10 kat karşılığı oranı ile ihale edildiğinde bu konutların satış fiyatları, yüzde 50 oranı ile alınmış arsalar ile kıyaslandığında; metrekare satış fiyatı 80 bin lira olan bir konutu 45 bin liraya satmak mümkün olacak ve satış fiyatı yüzde 54 düşecektir” diye konuştu.
‘İki farklı uygulama olabilir’
Kamu ve özel sektörde 1990’lı yılların başından itibaren lojmanların oldukça azaldığını anlatan EVA Gayrimenkul Değerleme Genel Müdürü Cansel Turgut Yazıcı, 2000’lerden sonra özel sektörden neredeyse tamamen çıktığını hatırlattı. 2000 yılların başında bankacılık sisteminde ve ardından kamuda yapılan düzenlemelerle bu lojmanların çok büyük kısmının satıldığını belirten Turgut Yazıcı, “Bugün geldiğimiz noktada dinamikler değişti. Kira bedellerinin ve ev satış fiyatlarının yüksekliği barınma sorunu yaratıyor. Özellikle büyük şehirlerde yaşamanın maliyeti ufak şehirlere göre çok daha fazla. Hal böyle olunca lojman kavramının tekrar hayatımıza girmesi söz konusu olabilir diye düşünüyorum. Hem özel sektörde hem de kamuda bu iki türlü gerçekleşebilir; kurumların lojman amaçlı mülk almaları ve personellerine kullanıma vermeleri veya lojman desteği olarak nakit kira bedeli desteği verilmesi” diye konuştu.
