Hane halkının gelir yapısı ve gelirden uzun vadeli borçlanma ya da kira için ayırabilecekleri bütçe dikkate alındığında; finansal erişilebilirlik için ya mevzuat ve vergi düzenlemeleri yaparak fiyat ve kira artışlarını kontrol altında tutmak ya maliyetleri azaltabilmek için çözümler üretmek ya da kamu-özel sektör işbirliği kapsamında üretimi ve finansmanı kolaylaştırıcı modeller sunarak hane halkının gelirine uygun, finansal açıdan erişilebilir konutlar inşa etmek gerekecektir.
Kiralık konut üretimini teşvik edici mekanizmalar ve üretimi yönlendirecek modeller geliştirilmeli, kiralık stokun alt-piyasalardaki düzeyi düzenli olarak takip edilmelidir. Bugün ülkemizin ihtiyaç duyduğu konut üretimine katkı sağlamanın ve üretilen konutlara toplumun geniş bir kesimi için erişilebilir kılmanın alternatif bir yolu olarak “erişilebilir kiralık konut üretimi” için kamu özel sektör işbirliği modelini önemli bir seçenek olarak düşünülebilir. Öneri kurgusunda, kamu otoritesinin serbest piyasa dinamiklerine müdahale etmeden, ya da en az müdahale seçeneğiyle, hedeflenen erişilebilirlik sonucuna ulaşmak adına belirlenmiş regülasyonlar ile kiralık yeni konut üretimi teşvik eden bir yapı tasarlanmalıdır.
Diğer taraftan, konut üretiminde ve hane halkının konut alımlarında finansman alternatiflerinin geliştirilmesi; barınma amaçlı konut finansmanı talebi ile yatırım amaçlı konut finansmanı talebi birbirinden ayrılması; birden fazla konuta sahip olan kişinin ya da konutu kiraya vermeden boş tutan konut sahibinin vergi oranlarının kademleri olarak yükseltilmesi; artan üretim maliyetini aşağıya çekmek ve bu sayede fiyatları erişilebilir hale getirmek anlamında bu alandaki döviz kuru geçişkenliğini azaltıcı şekilde üretimde ithal ikame ürün kullanımının teşvik edilmesi; yabancılara konut satışlarının konut fiyatlarını yukarı yönlü artırmasına neden olan dolayı etkisini ortadan kaldırmak anlamında bazı ülkelerde (Portekiz vb.) olduğu gibi, il, bölge ve tutar bazında oransal sınırlandırma yapılması teşvik edilmelidir.
Ayrıca, konut niteliğinde üretilen ve fakat amacı dışında (ticari vb.) kullanılan konutların, boşaltılarak amaca uygun şekilde kullanılmasının teşvik edilmesi sağlanmalıdır.
Konuta erişilebilirlikte yurtdışı örnekleri
Yurtdışı örneklerine baktığımızda, artan fiyatların ve kira değerlerinin dengede olabilmesi anlamında örneğin, Kanada’da planlandığı gibi yabancıya mülk satışının askıya alınması; Berlin’de kira değerlerine bölge rayiçlere üst sınır getirilme düşüncesi; Birleşik Krallık’ta kişilerin mülk alımlarında sınırlama/ fazla mülke yüksek oranlı vergi uygulanması; yine Birleşik Krallık’ta erişilebilir konut sahipliği için mevcut cari kira değerlerinin %20 altında piyasaya sunulan “Erişilebilir Kiralık Konut (Affordable Housing for Rent)”, cari piyasa değerinin en az %20 altında bir indirimle satışa sunulan ve hane halkı geliri ile cari konut satış fiyatlarına göre uygunluk kriterleri belirlenen “İndirimli Satışa Sunulan Konutlar (Discounted Market Sales Housing) ve gelir yetersizliği nedeniyle mevcut piyasa koşullarına konut sahibi olamayanlar için paylaşımlı mülkiyet, kredi finansman desteği gibi farklı uygulamalar söz konusudur.
İspanya’da ise hükümet bankadan haciz konulan evleri ve arazileri satın alma ve bunları uygun fiyatlı 50.000 toplu konut birimine dönüştürme planını onaylamış görünüyor.
(Kaynak: Prof. Dr. Ali Hepşen’in Dünya Gazetesi’ndeki köşe yazısı)
